Prawa autorskie do zdjęć, czyli kiedy i na jakich zasadach można publikować zdjęcia?

Wykorzystywanie zdjęć z Internetu czy cudzej własności intelektualnej bez odpowiedniego zezwolenia w tym przedmiocie podlega bardzo surowym restrykcjom przewidzianym przez obowiązujące przepisy prawa. Dotyczy to także publikacji cudzych zdjęć na prowadzonej przez dany podmiot stronie internetowej.

Jakie obowiązują zasady w zakresie prawa autorskiego do zdjęć w Internecie, w jaki sposób regulują to zagadnienie normy prawne oraz jakie są konsekwencje naruszania praw autorskich, opowiada niniejszy artykuł.

Prawa autorskie do zdjęć

Kwestie związane z prawami autorskimi w kontekście wykonanych zdjęć, uregulowane są w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1231 z późn. zm.).

Zdjęcie, jako przedmiot prawa autorskiego

Zgodnie z art. 1 ust. 1, w zw. ust. 2 pkt 3 w/w aktu prawnego – przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór), przy czym, w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są m.in. utwory fotograficzne.

Dodać należy, że ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia, zaś nie są objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Podkreślić trzeba, iż utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną, zaś sama ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Kluczem więc do dokonania właściwej oceny, czy dana fotografia stanowi przedmiot prawa autorskiego jest ustalenie, czy ma ona twórczy i stricte indywidualny charakter, zgodnie z cytowanym powyżej art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

W powyższej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 5 lipca 2002 r. (sygn.. akt III CKN 1096/00, OSNC 2003/11/150) stwierdził, iż „zgodnie z art. 1 ust. 1 Pr.aut., jedynie przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze mogą być uznane za dzieła i podlegają ochronie tego prawa. Chodzi zatem o kreacyjny, subiektywnie nowy, oryginalny wytwór intelektu, wywołany niepowtarzalną osobowością twórcy, który – wykonany przez kogoś innego – wyglądałby inaczej. W dziedzinie fotografii należy odróżnić przedmiot fotografii, który sam może być dziełem i to innego autorstwa, od wykonania nośnika tego dzieła, jakim jest jego fotografia. Może być również tak, jak w rozpoznawanej sprawie, że fotografia jest wybranym przez twórcę dzieła sposobem jego utrwalenia. Fakt, że w takiej sytuacji ktoś inny jest autorem dzieła fotografowanego nie wyklucza możliwości uznania za współautora powstałego fotogramu wykonawcy zdjęcia fotograficznego dzieła. Jednakże, jak w każdym innym przypadku twórczości, konieczne jest wykazanie istnienia wkładu twórczego i indywidualnego wykonawcy fotografii w powstanie końcowego dzieła. Przyjmuje się, że za „twórczość” w rozumieniu art. 1 ust. 1 Pr.aut. można uznać w dziedzinie fotografii artystycznej świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego”.

Również Sąd Apelacyjny w Lublinie, w wyroku z dnia 12 września 2016 r. (sygn. akt I ACa 942/15), wskazał, że:
„tylko taka fotografia będzie chroniona jako utwór prawa autorskiego, która jest „rezultatem pracy twórczej, a cechuje ją inwencja i samodzielność artystyczna. Nie są zatem chronione fotografie czysto rejestracyjne oraz fotografie nastawione na wierne odtworzenie oryginału np. dzieł sztuki, biżuterii, elementów konstrukcyjnych budynku. W przypadku zdjęć dokumentów i rysunków, ich przedmiot i funkcja fotografii zbliżają je do zdjęć technicznych, gdyż nie pozwalają na wybór ujęcia przez fotografującego. Za chroniony przez prawo autorskie utwór nie mogły być zatem uznane wykonane przez powoda zdjęcia dokumentów, map, tablic pamiątkowych i medali. Dotyczyło to również zdjęcia mapy, którą powód wykonał na potrzeby swojej książki. O ile bowiem mapa zawierała elementy twórcze i podlegała ochronie prawno-autorskiej, to jej zdjęcie już nie.(…)”.

Według umowy międzynarodowej, której stroną jest także Rzeczpospolita Polska, a mianowicie Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych – utwór fotograficzny uważany jest za oryginalny, jeżeli stanowi on własną intelektualną twórczość autora, odzwierciedlającą jego osobowość, nie biorąc pod uwagę innych kryteriów, takich jak wartość lub cel utworu.

Prawa przysługujące autorowi zdjęcia

Podkreślenia wymaga fakt, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Pamiętać również należy, że autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

• jego autorstwa,
• jego oznaczenia swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
• nienaruszalności jego treści i formy oraz rzetelnego wykorzystania,
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
• nadzoru nad sposobem korzystania z niego.

Dozwolony użytek o charakterze publicznym, czyli kiedy i na jakich zasadach można publikować cudze zdjęcia na stronie internetowej

Obecnie obowiązująca ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje szereg sytuacji, kiedy publikowanie zdjęć wykonanych przez inne osoby jest w pełni dozwolone i nie wymaga wydania przez ich autorów uprzedniej zgody w tym przedmiocie.

Prosta informacja prasowa

Zgodnie z art. 4 pkt 4 w/w ustawy – nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego proste informacje prasowe.
W myśl art. 7 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (j.t. Dz. U. z 2018 r., poz. 1914) – prasa oznacza publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą, a w szczególności: dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie oraz tele – i radiowęzły zakładowe, upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską.

Samej definicji prostych informacji prasowych nasze prawo nie zawiera, jednak w myśl powszechnie przyjętych poglądów doktryny prawniczej dotyczyć ona może jedynie podstawowego efektu pracy dziennikarza i jako taka być pozbawiona jakiegokolwiek indywidualnego oraz twórczego charakteru.

Z tego typu fotografii, można więc korzystać bez narażenia się na odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw autorskich.

Zdjęcie reporterskie czyli tzw. prawo przedruku

Jak stanowi art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie.

Za korzystanie z takich utworów, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia, a więc nie są one wyłączone z przedmiotu prawa autorskiego na mocy art. 4 pkt 4 w/w aktu prawnego.

Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do publicznego udostępniania utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym, co dotyczy właśnie publikacji w Internecie. W takim przypadku, jeżeli wypłata wynagrodzenia autorskiego nie nastąpiła na podstawie umowy z uprawnionym, jest ono wypłacane za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Co należy rozumieć pod pojęciem „zdjęcia reporterskiego” oraz kiedy można je publikować, dokładnie wyjaśnia wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 sierpnia 2005 roku (sygn.. akt – VI ACa 330/05), zgodnie z którym:
„Analiza zatem powyżej przytoczonego przepisu (art. 25 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) pozwala na wytyczenie zakresu jego zastosowania do następujących stanów faktycznych, które łącznie spełniają następujące warunki:

• rozpowszechnianie dzieła ma następować w celach informacyjnych
• rozpowszechniać można jedynie już wcześniej rozpowszechnione dzieło
• rozpowszechnianym dziełem może być fotografia, ale musi to być fotografia reporterska.

Łączne spełnienie powyżej wskazanych przesłanek daje podstawę do przyjęcia, że działanie takie jest działaniem w granicach dozwolonych przez prawo, w sferze, w której majątkowe prawa autorskie doznają ograniczenia na rzecz interesu społecznego. Przy czym nie może ujść z pola widzenia okoliczność, że przepis art. 25 prawa autorskiego ma charakter wyjątkowy i należy go wykładać ściśle, nie zaś w sposób rozszerzający.

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że zastosowanie art. 25 § 1 prawa autorskiego… dotyczy tzw. „przedruku”, wskazując na konieczność, by materiał będący przedmiotem przedruku był aktualny. Aktualność oceniać należy przez pryzmat obiegu informacji oraz rodzaju rozpowszechnianego materiału. Przyjmując obie powyżej przytoczone przesłanki stwierdzić należy, że z tzw. „dozwolonego użytku publicznego” (rozróżnienie sposobu korzystania z dzieła chronionego prawem autorskim na „użytek publiczny” i ” użytek prywatny”, zwanego także „licencją ustawową” W. Machała „Dozwolony użytek prywatny w polskim prawie autorskim” wyd. LIBER Warszawa 2003) może korzystać – w pojęciu rozpowszechniania, każdy z podmiotów byleby rozpowszechnianie to miało na celu przekazanie aktualnej wiadomości o wydarzeniu, osobie etc. 

Definicji pojęcia fotografii reporterskiej ustawa prawo autorskie… nie zawiera. Pojęcie to wiąże się z działalnością prasową, jednakże samo zamieszczenie fotografii w prasie nie powoduje jednak uznania jej za fotografię reporterską.

Zdjęcie reporterskie (por. Komentarz „Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych” J. Barta, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple wyd. Dom Wydawniczy ABC) ma być ” świadkiem” rozgrywającego się wydarzenia ma służyć jako dodatkowe udokumentowanie bieżących wiadomości. Zdjęcie reporterskie musi zatem dotyczyć aktualnych zdarzeń, kadr ma je niejako dokumentować, bowiem prawo przedruku dotyczy tylko takich ram czasowych, w jakich zachowuje aktualność z punktu widzenia szybkości obiegu informacji”.

„Prawo cytatu”

Zawarte ono jest w art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym – wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.
Zgodnie z wyżej cytowanym orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie „ustanowione przepisem art. 29 ust. 1 prawa autorskiego, ograniczenie wyłącznego prawa autorskiego na rzecz dozwolonego użytku publicznego zezwala na wykorzystanie cudzej twórczości w ramach działalności naukowej dydaktycznej lub w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku. O tym czy pozwana miała uprawnienia do skorzystania z prawa cytatu decyduje cel cytatu”. 

Tym samym, tzw. prawo cytatu, umożliwia publikowanie fotografii wykonanych przez inne osoby, bez konieczności uzyskania ich zgody oraz wypłaty odpowiedniego wynagrodzenia.

Warunki dozwolonego użytku

Zgodnie z art. 34 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – można korzystać z utworów w granicach dozwolonego użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, przy czym powinno to uwzględniać istniejące możliwości.

Podkreślenia wymaga fakt, że w przypadku wykonywania tzw. prawa dozwolonego użytku twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia, chyba że przepisy prawa stanowią inaczej, zaś dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.

Banki zdjęć

W Internecie napotkać można wiele portali, których przedmiotem działalności jest zapewnienie użytkownikom dostępu do darmowych zdjęć. Czy zatem w takiej sytuacji obowiązują prawa autorskie do zdjęć?

Przy korzystaniu z nich, trzeba pamiętać, iż podstawą ich istnienia jest uzyskanie odpowiedniej licencji do korzystania z utworów fotograficznych. Może ona przybrać różną postać, a więc np. upoważniać do używania zdjęć w pełnym zakresie i bez żadnych ograniczeń, bądź też dawać do tego prawo w znacznie mniejszym stopniu. Dany portal może również posiadać uprawnienie, które dotknięte jest barierami czasowymi bądź też terytorialnymi. Za każdym więc razem, przed skorzystaniem z takiego serwisu internetowego, konieczne jest dokładnie przeanalizowanie warunków posiadanej przez niego licencji, albowiem naruszenie jej warunków oznaczać będzie nielegalne korzystanie z utworu fotograficznego. Oczywiście, jeśli sam portal działa nielegalnie, a więc nie ma odpowiednich uprawnień do znajdujących się na nim zdjęć, to każdy użytkownik, który z niego korzysta, staje się w sposób oczywisty wspólnikiem w popełnianiu przestępstwa naruszania praw autorskich.

Konsekwencje prawne naruszania praw autorskich do zdjęć

Konsekwencje prawne naruszania praw autorskich do zdjęć podzielić można na te, które wywodzą się z prawa cywilnego oraz karnego.

Te pierwsze określa art. art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, zgodnie z którym – uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

1) zaniechania naruszania,
2) usunięcia skutków naruszenia,
3) naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu, przy czym, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 września 2018 roku (sygn. akt: I ACa 1641/17) – „przez „stosowne wynagrodzenie” należy rozumieć takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby podmiot prawa autorskiego (lub praw pokrewnych), gdyby zawarto z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia”,
4) wydania uzyskanych korzyści.

Niezależnie od powyższych roszczeń, uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Jeśli chodzi o sankcje karne, to wynikają one z art. 116 w/w ustawy, w myśl którego – kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Tej samej karze podlega ten, kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania.

Reasumując – polski porządek prawny precyzyjnie określa, kiedy dopuszczalne jest korzystanie z cudzych zdjęć przy ich publikacji na stronie internetowej. Aby czynić to całkowicie legalnie i nie narażać się na dotkliwe sankcje prawne, wystarczy stosować prawa autorskie do zdjęć z Internetu, nie próbując poruszać się na skróty, za wszelką cenę unikając zapłaty odpowiedniej sumy z tytułu udzielonej licencji w zakresie praw autorskich do danej fotografii.

Zespół INTLE

Jesteśmy grupą praktyków marketingu internetowego z Krakowa. Codziennie z pasją przeprowadzamy kampanie dla ogólnopolskich i lokalnych marek. Fani optymalizacji, entuzjaści najnowszych rozwiązań, poszukiwacze wartościowego ruchu. To właśnie my!

Wiemy, że sukces nie jest dziełem przypadku. Składa się na niego wiele pojedynczych elementów: strategia, odpowiednie narzędzia, stała analityka kampanii i wiele więcej... W INTLE z pojedynczych klocków budujemy spójną całość, która generuje Twoje zyski. Takie podejście przynosi efekty każdego dnia.